Gündelik hayatımızda tenkit edecek o kadar çok veri var ki önümüzde. Zaten biz hiç bir ÅŸey yapmasak da, malzeme soframıza geliyor ve bize sadece eleÅŸtirmek kalıyor. Çünkü hiç kimsenin olmadığı/olamayacağı gibi hiç bir iÅŸ de kusursuz ve mükemmel olmuyor. Önemli olan bakış açılarımız… Ne ÅŸekilde bakacağımız ise; bizim seçimimiz…

Sözlük anlamıyla eleÅŸtiri(tenkit): (ki göreceli bir tanımdır)

"Åžiir, tiyatro, hikâye, roman, resim, heykel, film gibi bir sanat veya düÅŸünce eserinin, zayıf ve güçlü yönleri göz önünde bulundurularak gerçek deÄŸerini belirleme amacıyla yapılan inceleme sonucunun anlatıldığı yazı türüdür. Bir kimsenin kendi eleÅŸtirisini yazarken/yaparken, ortaya koyduÄŸu esere “otokritik”veya “özeleÅŸtiri” denir.

EleÅŸtirinin amacı, iyi ve güzel olan sanat yapıtının deÄŸerini ortaya çıkarmak, sanatı iyi ve güzel olmayandan kurtarmak, kalıcı bir niteliÄŸe kavuÅŸturmaktır. Sanatçıyı daha güzel, daha güçlü, daha olgun, daha baÅŸarılı eserler yaratmaya teÅŸvik etmektir. Okura, izleyiciye ve sanatçıya kılavuzluk yapmaktır."

Buradan yola çıkarak eleÅŸtirinin amacının alışılageldiÄŸi gibi; ayıp ortaya çıkarma, ezme, mahcup etme, zor duruma sokma, üstünlük gösterme, kendini ön plana çıkarma, faydalanma vs… olmadığını görmekteyiz.

Peki sadece bugünü hayal ederek, iÅŸ yerinizde hangisinin yaÅŸandığını söyler misiniz? Ben bir örnek verebilirim.

Bugün Sezen, çalışmasını tamamlayarak yöneticine sundu. Yöneticisi tablo çıktısını eline aldı inceledi ve sayısal deÄŸerleri doÄŸruladı. Buraya kadar her ÅŸey normal. Geliyoruz hiç beklemediÄŸimiz o müthiÅŸ cümleye! Bu tablonun kenar çizgileri kalın deÄŸil ve belirgin olsun diye deÄŸiÅŸik renk yapmışsın. Bence bununla uÄŸraÅŸana kadar sayfayı bölseydin ÅŸurdaki veriyi farklı vurgulasaydın…Hım pek gözüme güzel gelmedi…

Yapılan kaliteli içeriÄŸi bir bir kenara bırakıyor ve illa ki renkten çizgiden girerek eleÅŸtiri yapıyoruz. Üstelik eleÅŸtiri yapabilmek için "eleÅŸtirmen" olmak gerekiyor. Yani:

Hangi çalışma eleÅŸtirecekse, o çalışmanın/eserin gerektirdiÄŸi birikime sahip olmak gerekiyor!

Çalışmayı tek bir açıdan almak, resmin tamamına bakmak da son derece yanlış ve demotive edici… Peki eleÅŸtiri nasıl yapılır?

Yapılan iÅŸin/eserin/görevin:

*Yapıldığı zaman göz önüne alınır. (zaman baskısı)

*Ä°çeriÄŸi, uygunluÄŸu, doÄŸruluÄŸu, üslubu, tekniÄŸi kontrol edilir.

*Faydası ölçülür ve ortaya konur.

*Hataları tespit edilirse, YÖNLENDÄ°RÄ°CÄ° VE GELÄ°ÅžTÄ°RÄ°CÄ° ELEÅžTÄ°RÄ° cümleleri kullanılır.

*Eleştiren, yapılan işle ilgili KILAVUZLUK eder.

*Eleştiren kişi, yapılan işe OBJEKTİF yaklaşır.

Ä°ÅŸte ancak buna göre yapılan eleÅŸtiri faydalı olacaktır. Aynı zamanda eleÅŸtirinin iki çeÅŸidi vardır:

1-Ä°zlenimsel (empresyonist) eleÅŸtiri: Yapılan iÅŸin/eserin baÅŸkası üzerindeki etkisinden, baÅŸkasının yorumundan yola çıkarak yapılan eleÅŸtiridir. Bu tür eleÅŸtirilerde öznel, kiÅŸisel yargılar ağırlıktadır.

2-Nesnel (bilimsel) eleÅŸtiri: Yapılan iÅŸin/eserin içerik, yapı ve üslupları üzerinde tarafsız olarak yapılan eleÅŸtiridir.Bu eleÅŸtiri türünde, her iÅŸin deÄŸerlendirilmesinde kullanılabilecek ölçütler vardır. EleÅŸtirmen, kiÅŸisel yargılara varmaktan kaçınmaya çalışır. Bilimsel araÅŸtırmalardan yararlanarak, ya da iÅŸin kurallarından yola çıkarak, tarafsız bir gözle deÄŸerlendirir.

GördüÄŸünüz gibi eleÅŸtiri özünde; moral bozma, huzursuz etme ve aÅŸağılama için kullanılmıyor. Aksine daha kaliteli iÅŸi/eseri yakalamak için kullanılıyor. Kısaca tenkit ÅŸu an kullandığımız ÅŸekliyle olumlu sonuçlar doÄŸurmuyor. Ama güzel sözler, hoÅŸgörü, yönlendirme, bir çok iÅŸin rahatlıkla tamamlanmasını saÄŸlıyor. Öyleyse gelin eleÅŸtiri kültürünü doÄŸru oluÅŸturalım, gelin Mevlana'nın dediÄŸi gibi: Hataları örtmede gece gibi ol'alım…

Sevgilerimle.

Ocak/2014

EleÅŸtiri